Beknopte geschiedenis
Barcelona is de hoofdstad van het
Spaanse autonome gebied Catalonië, een streek iets groter dan België. Het is een zeer
oude stad die al aangeduid stond op wereldkaarten in 133 v.C.. In de gotische wijken zijn
nog bewijzen zichtbaar van deze lange geschiedenis, er zijn overblijfselen te zien van
de romaanse muur en er staan ontelbare gotische gebouwen.
Door de eeuwen heen bleef de bevolking gestaag groeien en de stad barstte al spoedig uit
zijn muren. Vanaf het begin van de 18e Eeuw kwam Catalonië onder Spaans bewind. Midden de
19e Eeuw was Barcelona een welvarende en snelgroeiende stad die op economisch en cultureel
gebied floreerde. Gedurende deze periode werd de stad uitgebreid met de wijk Eixample. De
Renaixenca beweging werd opgericht met als doel de Catalaanse cultuur te laten herleven
en herwaarderen. Cataloniës drang om onder het Spaanse regime uit te komen resulteerde in
rellen.
De Spaanse burgeroorlog begon in 1934 en de fascist Franco die toen aan de macht kwam,
vernietigde de Catalaanse politiek, cultuur en economie totaal.
Na 1945 kende Barcelona een nieuwe heropleving, omdat ondertussen de rijke aristocraten
samenwerkten met de fascistische overheid. Desondanks leefde het Catalaanse nationalisme
nog altijd onder arbeiders, studenten en intellectuelen en vanuit deze groep werden in de
jaren 50 stakingen georganiseerd. De protesten bereikten hun top in 1971 en na de dood van
Franco in 1975 werd Catalonië onafhankelijk. Hoezeer de opvolgers van Franco ook
probeerden het fascistische regime in stand te houden, Spanje werd een democratie, geleid
door Juan Carlos I.
In de jaren 1980 was Catalonië economisch het sterkste gebied van Spanje, met 2 miljoen
inwoners in zijn hoofdstad Barcelona. De stad leefde op, zowel op economisch als op
cultureel en architectonisch gebied.
Modernistische
politiek
Het Modernisme vond zijn oorsprong in
de beweging 'la Renaxensa'. Sinds Catalonië zijn onafhankelijkheid aan Spanje
kwijtspeelde einde 18e Eeuw, begon een sterk nationalistisch gevoel zich te ontwikkelen.
Tegen de jaren 1880 was dit gevoel doorgedrongen tot in de literatuur, taal en kunst. De
rijke industriëlen, handelaars en een aantal invloedrijke architecten deelden deze
achtergrond. De architect Lluis Domènech i Montaner werd de eerste president van de 'Unio
Catalana' en nam deel aan de vergadering in 1892, die de verklaring van de vraag om
onafhankelijkheid van Catalonië goedkeurde. Josep Puig i Cadafalch, ook architect, was
voorzitter van de eerste regionale regering in Catalonië. Beiden behoorden (Gaudí
trouwens ook) tot de rechtse 'Hoge kerk'-aristocraten die in 1887 de invloedrijke Lliga de
Catalunya vormden.
Het Modernisme betekende voor deze nieuw gevormde aristocraten onafhankelijkheid van de
Spaanse tradities en cultuur. Zij vochten ervoor om de Catalaanse taal, geschiedenis,
ambachten en kunst te doen herleven.
Catalonië had zich altijd op het noorden van Europa gebaseerd op gebied van handel en
cultuur. Spanje had Catalonië verboden te participeren aan de ontginning van Amerikaanse
kolonies, dus zochten zij hun invloeden elders. Dit Spaanse verbod werkte uiteindelijk in
het voordeel van Catalonië, omdat zij op zichzelf aangewezen waren en zeer goed in staat
bleken zelf de plaatselijke landbouw, textielindustrie en handel op te bouwen. Toen de
economische omstandigheden in de rest van Spanje verslechterden, bleef Catalonië
succesvol.
Modernistische
Architectuur
De Barcelonese gemeenschap wilde
grote veranderingen en vooruitgang zien op elk gebied, zowel economisch, cultureel als
architecturaal. De grote industriële tentoonstelling in 1888 was een toonbeeld van deze
nationalistische trots. Hoewel erg met hun eigen ontwikkeling bezig, volgden de
invloedrijke Catalanen de stromingen in andere Europese landen, onder andere door het
lezen van artistieke tijdschriften. De andere stromingen werden niet klakkeloos opgevolgd,
maar men paste steeds wijzigingen toe. De modernistische architectuur stemde dan ook niet
volledig overeen met de art nouveau die elders in Europa furore maakte, hoewel hier en
daar toch art nouveau elementen te ontdekken zijn in modernistische gebouwen.
Vanaf 1893 werden een aantal modernistische kenmerken veel toegepast, zoals decoratief
ijzerwerk, keramiektegels en gekleurde glasramen. De uitgeverij voor Montaner i Simon,
gebouwd door Domènech in 1880, Casa Vicens van Gaudí in 1883 en de fabriek voor F.
Vidal van Josep Vilaseca, werden beschouwd als de eerste echte modernistische gebouwen.
Deze gebouwen vertoonden nog veel invloeden van de neomudejar, een Spaanse stijl met
Moorse versieringen en technieken.
Vanuit modernistisch oogpunt is de wijk 'l'Eixample' erg belangrijk. Half de vorige eeuw
barstte de stad uit haar voegen en werd de architect I. Cerdá aangesteld om een nieuwe
wijk te ontwerpen om arbeiders, maar vooral de burgerij te kunnen huisvesten. Hoewel van
zijn plannen enkel het schaakbordpatroon met huizenblokken behouden werd en men alle
voorziene groene zones schrapte, is dit op architectonisch gebied een fantastische wijk,
met een hoge concentratie aan modernistische gebouwen.
De generatie architecten die in de jaren 1870 hun
opleiding volgden aan de 'Nieuwe architectuurschool', kregen les vanuit het neogotische
standpunt van Violet - le Duc. Die voorliefde voor de gotiek hing samen met de sterk
religieuze sfeer die in Barcelona heerste. In deze stijl werden ook de grootse bouwwerken
tijdens de late Middeleeuwen gebouwd, die uiting gaven aan de Catalaanse macht (de
kathedraal is hier een goed voorbeeld van).
Veel modernistische architecten vermengden de Catalaanse gotiek met originele
modernistische details in hun gebouwen.
Eigenschappen
Elke modernistische architect drukte
zich anders uit. Sommigen wilden de romaanse architectuur laten herleven, velen pasten
gotische elementen toe en nog anderen zochten hun invloed bij andere nieuwe stijlen
uit de rest van Europa. Karakteristiek is het gebruik van vormen gebaseerd op de natuur.
Vormen van bloemen, planten en dieren werden verwerkt in decoratief ijzerwerk, keramiek en
glasramen. De bedoeling was een moderne kunst te creëren gebaseerd op Catalaanse
tradities. Deze nieuwigheden kon men verwezenlijken, enerzijds door het ontdekken van
nieuwe materialen, zoals gekleurde keramiektegels en door de uitvinding van machines zoals
speciale zaagmachines, die het mogelijk maakten hout in allerlei vormen te schapen.
Na het modernisme
Modernisme bleef een populaire stijl
tot in de jaren 1920. Gaudí's invloed werd levendig gehouden in de werken van zijn jonge
assistenten en bewonderaars. Het fantasierijke modernisme werd opgevolgd door het
noucentisme, een classicistische, grove stijl, waarin niets van de rijke detaillering van
het modernisme overbleef.
Tijdens Wereldoorlog II werden in Duitsland en Frankrijk veel art nouveau gebouwen
vernietigd, maar Barcelona werd niet zo erg geteisterd. De modernistische gebouwen
geraakten echter in de vergetelheid en verkommerden gedurende de fascistische
Francoperiode. Na Franco's dood werd opnieuw aandacht besteed aan de architectuur in de
stad en een groot aantal modernistische gebouwen werden gerenoveerd en in ere hersteld.
Toen werd duidelijk dat veel mensen deze architecturale parels erg waardeerden en dat
toeristen zelfs speciaal hiervoor naar Barcelona kwamen. Een aantal bouwwerken zijn
opengesteld voor het publiek en kunnen ook aan de binnenkant bezichtigd worden.
De meeste gebouwen zijn in handen van investeerders of bedrijven die de verbintenis hebben
aangegaan niets aan het uitzicht te veranderen.
Modernistische
Architecten
Biografie en werken van Domènech Berenguer Jujol Puig Gaudi
Lluis
Domènech i Montaner (1850-1923)
Lluis Domènech studeerde af in 1873 en won bijna
direct nadien, samen met architect Josep Vilaseca een belangrijke wedstrijd. Hierdoor
kregen ze de opdracht toegewezen voor de bouw van de hoofdkantoren van de 'Instituciones
Provinciales de Instruccion Publica' die zij in een vrije interpretatie van de
neogotische stijl bouwden. Domènech was één van de stichters van het modernisme in
1878. Hij was gekant tegen het gebruik van stijlen afkomstig van buiten Catalonië en de
enige stijlen die hij acceptabel vond waren : Romaans, Catalaanse gotiek en de neomudejar.
Hij besefte wel dat het ongepast was deze stijlen te gebruiken voor moderne gebouwen
waarin nieuwe materialen zoals staal verwerkt werden.
Architect zijn was maar één van de vele dingen die hij deed, zowel op cultureel als
politiek vlak was hij actief. Hij was voorzitter van de literaire groepering Jocs Floral,
van de kunstvereniging Ateneo, voorzitter van de Lliga de Catalunya en parlementslid.
Tussen 1888 en 1914 was hij als architect erg actief, hij bouwde verscheidene huizen en
gebouwen in Reus en Barcelona. In 1914 gaf hij de architectuur op om zich volledig te
wijden aan de politiek.
De belangrijkste werken van Domènech:
De uitgeverij van Muntaner i Simon
(1880), Adres: Carrer Arago 255, Barcelona.
In dit gebouw waren de kantoren gevestigd van de uitgeverij van Muntaner i Simon. Het
wordt beschouwd als het eerste modernistische bouwwerk in Barcelona. Het was de eerste
keer dat voor een gewoon gebouw een ijzeren skelet gebruikt werd. De bouwstijl is
modernistisch met toch nog een aantal neomudéjardetails. Het werd gebouwd in een
zichtbare baksteen. Momenteel is hier het museum Fundaçio Tapies gevestigd. Het
gebouw werd mooi gerenoveerd aan het eind van de jaren 1980. Een opvallend kunstwerk in
staaldraad van de kunstenaar Tapies op het dak, doet het gebouw erg in het oog springen.
Castell dels tres dragons (1888)
Het café-restaurant en internationale hotel in het Ciutadellapark, werden gebouwd voor de
wereldtentoonstelling in 1888. Het gebouw werd nooit volledig voltooid. In het
café-restaurant is nu het zoölogisch museum gevestigd, het hotel werd afgebroken. De
strenge lijn van de belangrijkste ruimtes contrasteerde met de originele details van
glasramen, keramiek en smeedijzerwerk.
Palau Montaner (1889 )Adres:
Carrer Mallorca op de hoek met Carrer Roger de LLuria, Barcelona.
Dit was het oorspronkelijke woonhuis van een van de eigenaars van uitgeverij Montaner i
Simon. De bouw werd aangevat door een andere architect, maar Domènech werkte het af.
Casa Thomas (1895 - 1898) Adres:
Carrer Mallorca 291-293, Barcelona.
Dit was de woon- en werkplaats van de
graveurfamilie Thomas. Later werden, zonder afbreuk te doen aan de stijl van het gebouw,
drie verdiepingen bovenop gebouwd door de schoonzoon van Domènech. Het gebouw heeft
torentjes en een groot raam met een elliptische boog.
Institut Pere Mata (1897) Stad:
Reus
Domènech werkte samen met Reus' stadsarchitect Pere Casellas aan de bouw van deze
psychiatrische instelling. Zowel aan het uiterlijk als aan de functionaliteit van het
gebouw werd veel aandacht besteed. Elk paviljoen werd gebouwd volgens zijn functie en voor
zijn specifieke doelgroep (ingedeeld volgens sekse, aandoening en sociale status). Omdat
de stelling aangenomen werd dat een mooie omgeving een gunstige invloed zou hebben
op de psyche, werd aan het uiterlijke ook veel aandacht besteed, zo kreeg elk paviljoen
een tuintje.
Casa de l'Arcadia, Carrer Santa
Llucia, Barcelona.
Deze woning, in 1520 gebouwd voor de aartsdeken, werd in 1902 door Domènech
verfraaid op vraag van de advocatenvereniging die toen het gebouw bezat. De brievenbus aan
de gevel is een ontwerp van hem. Momenteel zijn de stedelijke stadsarchieven in dit gebouw
gevestigd.
Hospital de Sant Creu i Sant Pau
(1902-12), Adres: Avinguda Gaudi, Barcelona.
Dit ziekenhuis was dringend aan uitbreiding toe en Domènech kreeg een groot budget
toegewezen om die uit te voeren. Hij omringde zich met de beste vaklui, handelaren en
kunstenaars van die tijd, wat resulteerde in een prachtig en harmonieus gebouw. De
bouwplannen lijken meer op die van een stadsplan dan van een ziekenhuis, door het
ingenieuze systeem van gangen en aparte gebouwen, die ervoor moesten zorgen dat
besmettelijke zieken volledig geïsoleerd van de rest van het ziekenhuis waren. Het gebouw
is in een eclectische stijl, maar de details zijn duidelijk modernistisch.
Casa Navas, (1901 -1907), in Reus.
Casa Lleó Morera, Adres: Passeig
de Gracia 35, Barcelona.
Deze woning uit 1864 werd tussen 1902 en 1906 door Domènech gerenoveerd op vraag van de
familie Morera. Met deze woning won Domènech de eerste prijs van de 'wedstrijd voor
artistieke bouwkunst in de stad ', die jaarlijks in Barcelona gehouden werd aan het begin
van de 20e eeuw. Sinds de tweede renovatie in de jaren 1980 is hier de hoofdzetel van de
toeristische informatiedienst gevestigd.
Palau
de la Musica Catalan (1905-08)
Adres: Carrer Amadeus Vives 1, Barcelona.
Deze concertzaal werd gebouwd voor een beroemd plaatselijk koor. In 1906 moest de bouw
stopgezet te worden omdat de financiële middelen uitgeput waren, maar dankzij
bijdragen van artiesten en burgers konden de werken weer gestart worden. Het vormt een van
de hoogtepunten van Domènechs werk, zowel op decoratief als op constructief gebied. Dit
is echt een overweldigend gebouw, zowel aan de buitenkant, als in het interieur. De gevel
is overdadig versierd met beelden en mozaïek en zit vol symboliek. Het geeft een
ongestructureerde aanblik, maar het gebouw is wel degelijk volgens rationalistische
structuren gebouwd. De overgang tussen buitenkant en interieur verloopt geleidelijk. Er
werd optimaal gebruik gemaakt van natuurlijk zonlicht. De concertzaal zelf is overdekt met
een veelkleurige glazen koepel. Gedurende de jaren 80 werd het gebouw volledig en erg
smaakvol gerenoveerd en uitgebreid om aan de huidige normen van een concertzaal te
voldoen.
Casa Fuster (1908 - 1910).
Adres : Carrer Gran de Gracia 132, Barcelona.
Dit gebouw is een mengeling van neogotiek en art nouveau. De totaalcompositie volgt de
rationele gotische principes, zoals bv. de toren op de hoek, maar de overdreven
detaillering is typisch modernistisch.
Casa Lamadrid, Adres: Carrer Girona
113, Barcelona.
Het gebouw is versierd met bloemmotieven op pilaren en balkons en heeft een
trapgevel.
Casa Joaquim de Sola Morales,(1913
-1916) in Olot. |
Modernistische politiek